ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ

 

ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ

1. ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ (Anatomy) ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ (Physiology) ਕੀ ਹੈ?

• ਅਨਾਟਮੀ (Anatomy) – ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ (Structure) ਬਾਰੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ, ਅੰਗ, ਨੜੀਆਂ ਅਤੇ ਤੰਦੀਆਂ (Tissues) ਆਦਿ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

• ਫਿਜ਼ਿਓਲੋਜੀ (Physiology) – ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗ ਅਤੇ ਤੰਤਰ (Systems) ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

2. ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਢਾਂਚੇਕਤ ਪੱਧਰ (Levels of Structural Organization)

ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਕਈ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

1. ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ (Cells) – ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਇਕਾਈ ਹੈ।

2. ਤੰਦੀਆਂ (Tissues) – ਇਹ ਸਮਾਨ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

3. ਅੰਗ (Organs) – ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਿਲ, ਫੇਫੜੇ)।

4. ਅੰਗ ਤੰਤਰ (Organ Systems) – ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਜਿਵੇਂ ਪਚਨ ਤੰਤਰ, ਨੱਸਾਂ ਦਾ ਤੰਤਰ)।

5. ਪੂਰਾ ਜੀਵ (Organism) – ਪੂਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ, ਜੋ ਹਰ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

3. ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਤੰਤਰ (Major Organ Systems) ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ

1. ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਤੰਤਰ (Skeletal System) – ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਹੱਡੀਆਂ, ਜੋੜ)।

2. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਤੰਤਰ (Muscular System) – ਹਿਲਚਲ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ)।

3. ਨੱਸਾਂ ਦਾ ਤੰਤਰ (Nervous System) – ਸ਼ਰੀਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਦਿਮਾਗ, ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ, ਨੱਸਾਂ)।

4. ਲਹੂ ਸੰਚਾਰ ਤੰਤਰ (Circulatory System) – ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਦਿਲ, ਰਗਾਂ)।

5. ਸਾਹ ਤੰਤਰ (Respiratory System) – ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਫੇਫੜੇ, ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਲੀਆਂ)।

6. ਪਚਨ ਤੰਤਰ (Digestive System) – ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਹਜਮ ਕਰਕੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਢਿੱਡ, ਆੰਤਾਂ)।

7. ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਸਾਇਣਕ ਤੰਤਰ (Endocrine System) – ਹਾਰਮੋਨ ਅਤੇ ਮੈਟਾਬੋਲਿਜ਼ਮ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਥਾਇਰਾਇਡ, ਅਗਨਾਸ਼ਕ)।

8. ਮੂਤਰ ਤੰਤਰ (Urinary System) – ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਨਿਕਾਲਦਾ ਹੈ (ਗੁਰਦੇ, ਮੂਤਰਾਸ਼ਯ)।

9. ਪ੍ਰਜਨਨ ਤੰਤਰ (Reproductive System) – ਸੰਤਾਨ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਹਾਰਮੋਨ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

10. ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤੰਤਰ (Immune System) – ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਸਫੈਦ ਖੂਨ ਕਣ, ਲਿੰਫ਼ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ)।

11. ਚਮੜੀ ਤੰਤਰ (Integumentary System) – ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਚਮੜੀ, ਵਾਲ, ਨਖ਼)।

4. ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

• ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਪੱਧਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

• ਤੰਦਰੁਸਤ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ।

• ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ।

Next Topic:-  ਮਾਨਵ ਹੱਡੀਆਂ ਬਾਰੇ ਮੂਲ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਯੋਗ - Yoga with k.Sir