Definition and aim of Yoga

 

ਯੋਗ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ (Definitions of Yoga)

1. ਪਤੰਜਲੀ ਯੋਗਸੂਤਰ ਅਨੁਸਾਰ:
"ਯੋਗਸ਼ਚਿੱਤਵ੍ਰਿੱਤਿਨਿਰੋਧ॥" (ਯੋਗਸੂਤਰ 1.2)
➡ ਯੋਗ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤ ਦੀ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵ੍ਰਿੱਤੀਆਂ (ਵਿਕਾਰ) ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

2. ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ ਅਨੁਸਾਰ:
"ਸਮਤ੍ਵੰ ਯੋਗ ਉਚ੍ਯਤੇ॥" (ਭ.ਗੀ. 2.48)
➡ ਸਮਤਾ (ਸੰਤੁਲਨ) ਨੂੰ ਹੀ ਯੋਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

"ਯੋਗਹ ਕਰ੍ਮਸੁ ਕੌਸ਼ਲਮ॥" (ਭ.ਗੀ. 2.50)
➡ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਯੋਗ ਹੈ।

3. ਵਿਆਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ:

• "ਯੋਗ" ਸ਼ਬਦ "ਯੁਜ" ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਿਲਾਪ, ਜੋੜ ਜਾਂ ਏਕਤਾ।
• "ਯੁਜ ਸਮਾਧਿ" (ਯੋਗ ਦਾ ਅਰਥ: ਸਮਾਧੀ, ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ)
• "ਯੁਜ ਸੰਯਮਨ" (ਯੋਗ ਦਾ ਅਰਥ: ਇੰਦਰਿਆਂ ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ)

4. ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਅਨੁਸਾਰ:
"ਤਮਿਯੋਗਮਿਤਿ ਮਨ੍ਯਤੇ ਽ਸ੍ਥਿਰਾਮਿੰਧ੍ਰਿਯਧਾਰਣਾਮ॥"
➡ ਯੋਗ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਵਿਕਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

5. ਸ਼ਿਵਸੰਹਿਤਾ ਅਨੁਸਾਰ:
"ਯੋਗ ਏਕਤ੍ਵੰ ਪ੍ਰੋਕਤੰ ਜੀਵਾਤ੍ਮਪਰਮਾਤ੍ਮਨਹ॥"
➡ ਯੋਗ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ।

---

ਯੋਗ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ (Aim of Yoga)

ਯੋਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਰੀਰ, ਮਨ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੀ ਹਾਰਮਨੀ (ਸੰਤੁਲਨ) ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਕ ਵਿਅਯਾਮ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ, ਸੁਖਮਈ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਹੈ।

1. ਸ਼ਾਰੀਰਕ (Physical) ਉਦੇਸ਼:

✅ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਲਚਕਦਾਰ ਬਣਾਉਣਾ।
✅ ਰੋਗ-ਮੁਕਤ ਜੀਵਨ ਵਲ ਵਧਣਾ।
✅ ਤਨਾਵ (Stress) ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ।
✅ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣਾ।

2. ਮਾਨਸਿਕ (Mental) ਉਦੇਸ਼:

✅ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ।
✅ ਅਵਸਾਦ (Depression) ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ (Anxiety) ਤੋਂ ਬਚਣਾ।
✅ ਆਤਮ-ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣਾ।

3. ਆਧਿਆਤਮਿਕ (Spiritual) ਉਦੇਸ਼:

✅ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ।
✅ ਮੋਖਸ਼ (ਮੁਕਤੀ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ।
✅ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਉੱਤਮ ਅਵਸਥਾ।

4. ਸਮਾਜਿਕ (Social) ਉਦੇਸ਼:

✅ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਸੁਖਮਈ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣਾ।
✅ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ, ਦਇਆ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨਾ।
✅ ਸੰਸਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਚੇਤਨ ਸੁਖ ਦੀ ਥਾਂ ਚੇਤਨ ਸੁਖ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣਾ।

Next topic :-    Objectives and Misconceptions of Yoga - Yoga with k.Sir